آوای «بخشی‌ها» میراث‌دار فرهنگ و تاریخ خراسان‌شمالی
به گزارش تابناک خراسان‌شمالی، به‌عنوان فردی از خطه خراسان‌شمالی، شنیدن آوای موسیقی بخشی‌ها و عشاق خراسان در هر جا و زمانی من را به وجد می‌آورد.
رقص انگشتان بر روی تارهای ساز و آوای اصیل و بومی موسیقی شمال خراسان آنچنان حس حماسی و وطن پرستانه را در دل روشن می‌کند که گاهی فرای از غمگین و یا شاد بودن آن، اشکی از سر غرور بر چشمان حلقه می‌زند.
موسیقی، پدیده ایست که چه در لحظات شاد و چه در لحظات غمگین زندگی می‌تواند روح را به پرواز در بیاورد و یا آنرا به قعر خاطرات ببرد و بُعد خاکی و زمینی انسان را به ماورای طبیعت و بُعد معنوی آن نزدیک کند.
آوای ساز اصیل یک منطقه دنیایی از حرف و تجربه و خاطرات گذشته آن سرزمین را در خود جای داده و به زیباترین و دلنوازترین شکل به نسل‌های آینده منتقل می‌کند.
امروز ۲۵ آبان ماه سال ۱۴۰۲ شمسی، به بهانه سالروز ثبت جهانی پرونده موسیقی بخشی‌های خراسان‌شمالی در یونسکو تصمیم گرفتم بخشی از این هنر فاخر و اصیل استان خود را معرفی کنم.
نمادی از فرهنگ، تاریخ و مذهب
موسیقی بخشی‌های خراسان یا موسیقی مقامی، به عنوان هفتمین اثر فرهنگی و معنوی ایران در سال۱۳۸۹ (۲۰۱۰) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد؛ به گفته یونسکو «موسیقی بخشی، احساس تداوم و هویت فرهنگی جمعی را در میان جوامع خراسان منتقل کرده و بخش جدایی‌ناپذیر تاریخ، فرهنگ و مذهب خراسان محسوب می‌شود».
این موسیقی، انتقال دهنده تاریخ، فرهنگ، اصول اخلاقی و مذهبی عشایر خراسان‌شمالی است، به گونه‌ای که نقش اجتماعی بخشی‌ها از روایت و نقل داستان پا را فراتر گذاشته، التیام‌بخش و پاسدار میراث‌فرهنگی جامعه عشایر استان خراسان محسوب می‌شود.
نوازندگان در خراسان‌شمالی با سه دسته عاشق‌ها، بخشی‌ها و لوطی‌ها شناخته می‌شوند که عاشق‌ها قدیمی‌ترین این هنرمندان و نوازندگان سازهایی همچون سورنا، دهل، کمانچه و دایره هستند.
بخشی‌ها نیز به نوازندگان دوتار، آوازخوان، داستان‌گو، سراینده و سازنده ساز دوتار در خراسان‌شمالی و ترکمن‌صحرا گفته می‌شود و شامل قطعات آواز ترکی، کردی (کرمانجی)، ترکمنی و فارسی است.
لوطی‌ها نیز از زمان‌های قدیم صاحب ساز دایره و در حکم پیام‌رسانان جامعه آن زمان بودند، به گونه‌ای که این گروه از نوازندگان پیوسته در سفر بودند و اتفاقات، خبرها و رویدادهای جامعه را نقل می‌کردند.
پیشکسوتان آوای شمال خراسان
خطه خراسان‌شمالی نوازندگان بسیاری را در دامان خود پرورش داده است که برخی دیگر در میان جمع ما نیستند ولی همچنان آوای گوش‌نواز آنها در خاطرات مانده است.
استاد سهراب محمدى که موسیقی «شاره جان» ایشان شهرتی جهانی پیدا کرده است، متولد ۱۳۱۷ در شهر آشخانه بوده و اجدادش از بخشی‌های منطقه بوده‌اند، زبان مادری‌اش کرمانجی است و ۵۰ سال سابقه‌ی بخشی‌گری داشته و متاسفانه در سال ۹۹ از جمع ما پر کشیدند ولی همچنان آثار وی در جای جای کشور به گوش می‌رسد.
از دیگر نوازندگان معروف خراسان‌شمالی می‌توان به حسین ولى‌نژاد، عیسی قلی‌پور، آنا مراد رستگاری، روشن گل‌افروز، براتعلى یگانه، على گل افروز گلیانی، آی محمد یوسفی، حاج قربان سلیمانی، حاج حسین یگانه و اسماعیل ستارزاده اشاره کرد.
موسیقی خراسان‌شمالی توانسته است طی این سال‌ها در جشنواره‌ها و فستیوال‌های استانی، کشوری و جهانی متعددی خوش بدرخشد.
برگی از درخشش موسیقی خراسان‌شمالی
سی‌وهشتمین جشنواره موسیقی فجر دوشنبه ۱ اسفند سال گذشته در سینما گلشن بجنورد برگزار شد.
هنرمندان خراسان‌شمالی با ۱۱ اجرای صحنه‌ای گروهی، پیشکسوتان و دو نوازی در رشته‌های مقامی، محلی و دستگاهی به روی صحنه رفتند و گروه موسیقی «غوغا» به مرحله نهایی سی‌وهشتمین جشنواره ملی موسیقی فجر راه یافت.
در مجموع از این استان پنج گروه موسیقی به سی‌وهشتمین جشنواره موسیقی فجر معرفی شدند که در نهایت گروه موسیقی «غوغا» به مرحله نهایی این جشنواره و برای اجرا انتخاب شد.
میراث‌دار موسیقی اصیل
در شرایط امروزی که تنوع موسیقی‌های تولید شده و گاها بی‌محتوا زیاد شده است و سلیقه جوانان را از موسیقی اصیل و دیرینه کشور دور کرده است، زنده نگه‌داشتن و رشد موسیقی‌های اصیل از وظایف تمامی مسئولین مربوطه و همچنین مردم است.
آن موسیقی که روزی میراث‌دار فرهنگ، تمدن و سیره زندگی گذشته‌گان بوده است شاید اکنون آنچنان که باید و شاید شناخته نشده و گاهی مظلوم واقع شده است.
ثبت موسیقی خراسان‌شمالی به عنوان میزاث ناملموس در یونسکو خود نشان دهنده اهمیت و ارزش این هنر است که باید در کشور عزیزمان ایران نیز به همین اندازه جدی گرفته شود.
پیشکسوتان این هنر در استان و در کشور جزو میراث‌های پر افتخار محسوب می‌شوند که توجه به آنها، رسیدگی و فراهم کردن زمینه برای انتقال تجربه آنان حائز اهمیت است.
در خراسان‌شمالی نیز حفظ و ارج نهادن این هنر و هنرمندان آن، میراثی است که بر گردن همه ما نهاده شده است و امید داریم به روزی که خراسان‌شمالی را با آواها و نواهای بخشی‌ها و عشاق آن بشناسند.